Can nhựa đựng hóa chất – Tiêu chuẩn an toàn cần biết trước khi sử dụng

11/11/2025

Nội dung

Trong thế giới công nghiệp hiện đại, từ nhà máy sản xuất quy mô lớn đến phòng thí nghiệm nhỏ, can nhựa đựng hóa… là hình ảnh vô cùng quen thuộc. Chúng được sử dụng để lưu trữ, vận chuyển và bảo quản hàng ngàn loại hóa chất khác nhau, từ dung môi công nghiệp, axit, bazơ mạnh đến các loại phụ gia, nhiên liệu.

Tuy nhiên, một sai lầm phổ biến và cực kỳ nguy hiểm là đánh đồng tất cả các loại can nhựa. Việc tùy tiện sửv… một can nhựa thông thường (như can đựng nước uống, thực phẩm) để chứa hóa chất có thể dẫn đến những hậu quả thảm khốc: rò rỉ, ăn mòn, cháy nổ, ngộ độc và ô nhiễm môi trường nghiêm trọng.

Sự khác biệt giữa một can nhựa an toàn và một “quả bom nổ chậm” nằm ở vật liệu, thiết kế và các tiêu chuẩn an toàn mà nó phải tuân thủ. Trước khi bạn quyết định mua hoặc sử dụng bất kỳ loại can nhựa nào cho hóa chất, việc hiểu rõ các tiêu chuẩn này không chỉ là khuyến nghị – đó là yêu cầu bắt buộc.

Bài viết từ này sẽ là kim chỉ nam toàn diện của bạn, đi sâu vào các tiêu chuẩn an toàn can nhựa đựng hóa chất, giúp bạn nhận diện, lựa chọn, sử dụng và xử lý chúng một cách chính xác, đảm bảo an toàn tối đa cho con người, tài sản và môi trường.

Rủi ro “chết người” khi chọn sai can nhựa đựng hóa chất

Để hiểu tầm quan trọng của việc chọn đúng tiêu chuẩn, trước tiên chúng ta cần nhận thức rõ những rủi ro khi làm sai. Sử dụng một can nhựa không đạt chuẩn không chỉ là vi phạm quy định mà còn tiềm ẩn nhiều mối nguy:

Rò rỉ và ăn mòn: Đây là rủi ro phổ biến nhất. Hóa chất (đặc biệt là axit mạnh, bazơ hoặc dung môi hữu cơ) có thể “ăn” xuyên qua lớp nhựa mỏng, không tương thích. Nhựa thông thường như PET (thường dùng làm chai nước ngọt) sẽ bị hòa tan nhanh chóng bởi nhiều dung môi.
Biến dạng và nứt vỡ: Hóa chất có thể phản ứng với nhựa, làm nó trở nên giòn (lão hóa) hoặc mềm nhũn, mất đi độ bền cơ học. Áp suất bên trong (do hóa chất sinh hơi) hoặc tác động va đập từ bên ngoài có thể dễ dàng làm vỡ can.
Phản ứng hóa học không mong muốn: Vật liệu nhựa không tinh khiết hoặc chứa phụ gia không phù hợp có thể phản ứng với hóa chất bên trong, làm biến đổi tính chất hóa chất, giảm hiệu quả sử dụng hoặc tạo ra các hợp chất mới nguy hiểm hơn.
Nguy cơ cháy nổ: Nhiều hóa chất dễ bay hơi và dễ cháy. Nếu can nhựa không có khả năng chống tĩnh điện hoặc nắp đậy không đủ kín, hơi hóa chất thoát ra ngoài có thể bắt lửa, gây hỏa hoạn nghiêm trọng.
Hậu quả pháp lý và tài chính: Tai nạn xảy ra do sử dụng can chứa không đạt chuẩn sẽ dẫn đến trách nhiệm pháp lý nặng nề, chi phí bồi thường, chi phí xử lý môi trường và ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín doanh nghiệp.

Chính vì vậy, ngành công nghiệp hóa chất toàn cầu đã thiết lập các bộ tiêu chuẩn nghiêm ngặt để quản lý việc đóng gói và vận chuyển hàng nguy hiểm.

Vật liệu “Vàng” cho can nhựa hóa chất: Tại sao HDPE là Vua?

Khi nói đến can nhựa đựng hóa chất, không phải tất cả các loại nhựa đều được tạo ra như nhau. Bạn sẽ thường thấy các ký hiệu tái chế (hình tam giác với số ở giữa) dưới đáy can. Mỗi con số đại diện cho một loại nhựa khác nhau, và việc hiểu chúng là bước đầu tiên để đảm bảo an toàn.

Các loại nhựa phổ biến và khả năng ứng dụng:

Số 1 – PET (Polyethylene Terephthalate): Dùng làm chai nước ngọt, nước suối, dầu ăn. PET có khả năng chống va đập tốt nhưng kháng hóa chất rất kém. Nó dễ bị tấn công bởi dung môi, axit và bazơ mạnh. Tuyệt đối không dùng PET để chứa hóa chất mạnh.
Số 2 – HDPE (High-Density Polyethylene): Đây chính là vật liệu “vàng”. HDPE là tiêu chuẩn công nghiệp cho hầu hết các loại can đựng hóa chất, từ can 1L, 5L, 10L đến can 20L, 30L và thậm chí là phuy 220L.
Số 4 – LDPE (Low-Density Polyethylene): Mềm dẻo hơn HDPE, thường dùng làm túi nilon, chai bóp mềm. Không đủ độ cứng và độ bền cơ học để làm can chứa hóa chất chịu lực.
Số 5 – PP (Polypropylene): PP cũng có khả năng kháng hóa chất tốt và đặc biệt là chịu được nhiệt độ cao hơn HDPE (có thể hấp tiệt trùng). Nó thường được dùng làm nắp can, chai lọ y tế, hoặc can chứa các hóa chất cần bảo quản ở nhiệt độ cao. Tuy nhiên, PP có thể trở nên giòn ở nhiệt độ thấp.

Tại sao HDPE (Số 2) là lựa chọn hàng đầu?

Can nhựa HDPE (High-Density Polyethylene) thống trị thị trường này vì những lý do sau:

Kháng hóa chất vượt trội: HDPE trơ về mặt hóa học với hầu hết các loại hóa chất thông thường, bao gồm:
- Axit mạnh (như Axit Sunfuric H₂SO₄, Axit Clohydric HCl)
- Bazơ mạnh (như Natri Hydroxit NaOH, Kali Hydroxit KOH)
- Dung môi (cồn, xeton một phần)
- Chất oxy hóa và chất khử.
Độ bền va đập và độ cứng cao: Cấu trúc phân tử mật độ cao giúp HDPE rất cứng cáp, chịu được va đập mạnh trong quá trình vận chuyển và xếp chồng mà không bị nứt vỡ.
Chống thấm tuyệt vời: HDPE có khả năng chống thấm hơi nước và hóa chất rất tốt, ngăn chặn sự rò rỉ hoặc bay hơi của hóa chất ra bên ngoài.
Chịu được nhiệt độ: Mặc dù không bằng PP, HDPE vẫn hoạt động tốt trong một phạm vi nhiệt độ rộng (thường từ -40°C đến 70°C).
Dễ gia công và giá thành hợp lý: HDPE dễ dàng được đúc thổi (blow molding) để tạo ra các can nhựa với kích thước và hình dạng đa dạng (can 1L, 5L, 10L, 20L, 30L…).

Tiêu chuẩn an toàn Quốc tế: “Đọc vị” Can nhựa qua các ký hiệu UN

Khi bạn xử lý các hóa chất được phân loại là “hàng nguy hiểm” (Hazardous Materials/Dangerous Goods), một can nhựa HDPE thông thường là không đủ. Nó bắt buộc phải đạt Tiêu chuẩn UN (UN Marking).

Tiêu chuẩn UN là một hệ thống toàn cầu được Liên Hợp Quốc thiết lập để phân loại, đóng gói, dán nhãn và vận chuyển hàng hóa nguy hiểm một cách an toàn qua biên giới quốc tế. Một can nhựa có dấu UN có nghĩa là nó đã vượt qua các bài kiểm tra nghiêm ngặt về độ bền.

Các tiêu chuẩn và quy định khác cần lưu ý

Ngoài tiêu chuẩn UN mang tính quốc tế, tại Việt Nam và các khu vực khác, bạn cần quan tâm:

TCVN (Tiêu chuẩn Việt Nam): Các TCVN liên quan đến ghi nhãn hóa chất (TCVN 5507:2002), phân loại hàng nguy hiểm, và quy định PCCC.
Nhãn GHS (Globally Harmonized System): Mặc dù đây là nhãn dán trên can, không phải là tiêu chuẩn của can, nhưng một hệ thống lưu trữ đúng chuẩn phải bao gồm việc dán nhãn GHS rõ ràng (tên hóa chất, biểu tượng nguy hiểm, cảnh báo rủi ro).
Tiêu chuẩn “Food Grade” (An toàn thực phẩm):
- Ký hiệu cái ly và nĩa.
- Cảnh báo: Can “Food Grade” được làm từ nhựa nguyên sinh (thường là HDPE hoặc PP) không chứa chất độc hại, an toàn để đựng thực phẩm. NHƯNG, điều này KHÔNG đồng nghĩa với việc nó đủ dày, đủ bền hoặc đủ kháng hóa chất để chứa hóa chất mạnh.
- Ngược lại: Không bao giờ sử dụng can đã từng đựng hóa chất (dù đã rửa) để đựng thực phẩm.

Hướng dẫn chọn mua can nhựa đựng hóa chất

Với tất cả kiến thức trên, đây là checklist giúp bạn khi chọn mua:

Xác định rõ nhu cầu:

Bạn đựng hóa chất gì? (Tên chính xác).
Tính chất của nó (axit, bazơ, dung môi, dễ cháy, độc hại)?
Hóa chất thuộc Nhóm đóng gói (Packing Group) I, II hay III?
Tỷ trọng riêng của hóa chất là bao nhiêu?

Chọn vật liệu:

Hầu hết trường hợp, HDPE (Số 2) là lựa chọn mặc định.
Kiểm tra bảng tương thích hóa chất để chắc chắn 100%.

Kiểm tra tiêu chuẩn (UN-Rated):

Bạn có vận chuyển hóa chất này không? Đặc biệt là vận chuyển đường dài, đường biển, hàng không?
Nếu có, bắt buộc phải dùng can có chứng nhận UN.
Chọn đúng mã Nhóm đóng gói (X, Y, hoặc Z) phù hợp với hóa chất của bạn.

Can mới 100% hay Can tái sử dụng?

Ưu tiên can mới: An toàn tuyệt đối, đảm bảo chất lượng, có đầy đủ chứng nhận từ nhà sản xuất.

Can tái sử dụng (đã qua xử lý): Chỉ nên xem xét nếu:

Bạn biết rõ can đó trước đây đựng gì.
Nó đã được súc rửa chuyên nghiệp bằng quy trình chuẩn.
Nó không bị lão hóa (quá cũ), nứt, hoặc móp méo.
Rủi ro: Can tái sử dụng không rõ nguồn gốc là rủi ro lớn nhất. Cặn hóa chất cũ có thể phản ứng với hóa chất mới.

Kiểm tra thiết kế và phụ kiện:

Độ dày thành can: Cảm nhận bằng tay, can phải cứng cáp, thành dày, đồng đều. Can mỏng, ọp ẹp rất nguy hiểm.
Thiết kế chống phình: Nhiều can có các rãnh hoặc thiết kế đặc biệt để chịu được sự thay đổi áp suất bên trong.
Nắp can (Lid):
- Nắp phải có gioăng (hoặc đệm) để đảm bảo kín tuyệt đối.
- Nắp Garenty (Tamper-evident): Có vòng niêm phong đảm bảo can chưa bị mở.
- Van thoát khí (Vented Cap): Cực kỳ quan trọng nếu bạn chứa hóa chất sinh hơi (như Nước Javen, Hydrogen Peroxide). Van này cho phép khí thoát ra ngoài một chiều, tránh làm phình hoặc nổ can.

Hướng dẫn sử dụng và bảo quản can nhựa an toàn tuyệt đối

Mua được can nhựa đúng chuẩn mới chỉ là một nửa chặng đường. Sử dụng và bảo quản đúng cách mới là nửa còn lại để đảm bảo an toàn.

Khi chiết rót hóa chất

Trang bị bảo hộ (PPE): Luôn đeo găng tay chống hóa chất, kính bảo hộ, và áo khoác phòng thí nghiệm/bảo hộ lao động.
Khu vực thông thoáng: Thực hiện chiết rót ở nơi thoáng khí, tốt nhất là dưới tủ hút hoặc khu vực có hệ thống thông gió tốt.
Không chiết rót quá đầy: Tuyệt đối không đổ đầy 100%. Luôn chừa lại một khoảng không gian (khoảng 5-10% dung tích) để hóa chất giãn nở khi nhiệt độ thay đổi hoặc sinh hơi.
Dùng phễu: Sử dụng phễu phù hợp để tránh văng bắn và đổ ra ngoài.
Vặn nắp ngay lập tức: Đóng nắp chắc chắn ngay sau khi chiết rót. Kiểm tra độ kín của nắp.

Dán nhãn (Labeling)

Đây là bước không thể bỏ qua. Mọi can hóa chất phải được dán nhãn rõ ràng:

Tên hóa chất (và công thức nếu cần).
Nồng độ.
Các biểu tượng cảnh báo nguy hiểm (theo GHS).
Ngày chiết rót.
Người thực hiện.

Xử lý can nhựa đựng hóa chất đã qua sử dụng

Một can nhựa đã từng chứa hóa chất, ngay cả khi đã dùng hết, vẫn được coi là chất thải nguy hại.

Không tái sử dụng sai mục đích: Tuyệt đối không dùng can cũ đựng hóa chất để đựng nước uống, thực phẩm, hoặc các mục đích dân dụng khác, ngay cả khi bạn nghĩ rằng mình đã rửa sạch.
Không vứt ra môi trường: Không vứt bừa bãi, không ném xuống sông hồ, không chôn lấp.
Không đốt: Đốt nhựa (đặc biệt là nhựa dính hóa chất) giải phóng khí độc Dioxin và Furan.
Quy trình xử lý chuẩn:
- Súc rửa (nếu có thể): Một số quy trình yêu cầu súc rửa 3 lần (triple-rinsing) để trung hòa bớt hóa chất. Nước rửa này cũng là chất thải nguy hại.
- Làm mất khả năng chứa đựng: Đục thủng, cắt hoặc phá hủy can để đảm bảo không ai có thể tái sử dụng nó.
- Thu gom: Tập kết tại khu vực chứa chất thải nguy hại của cơ sở.
- Chuyển giao: Liên hệ và ký hợp đồng với đơn vị có chức năng (được cấp phép bởi Bộ Tài nguyên và Môi trường) để thu gom và xử lý theo đúng quy định.

Kết luận

Can nhựa đựng hóa chất không phải là một mặt hàng tiêu dùng đơn giản, mà là một thiết bị kỹ thuật an toàn quan trọng. Nó là tuyến phòng thủ đầu tiên và quan trọng nhất giữa hóa chất nguy hiểm và con người.

Việc bỏ qua các tiêu chuẩn an toàn—dù vì tiết kiệm chi phí, thiếu hiểu biết hay chủ quan—đều là hành động đánh cược với sức khỏe, tài sản và môi trường. Đầu tư vào một chiếc can nhựa chất lượng, đúng tiêu chuẩn không phải là chi phí, mà là sự đầu tư thông minh nhất để đảm bảo an toàn cho chính bạn, đồng nghiệp và sự phát triển bền vững của doanh nghiệp.